4:1 Այլ վասն Սիմոնի՛ որ գանձին եւ գաւառին նամակագի՛ր էր, առաւել եւս յաճախէր` ամբաստա՛ն լինէր վասն Հոնեայ, եթէ նա՛ ինքնին գլխովին որ զՀեղիոդորոսն շարժեաց եւ լլկեաց. եւ ամենայն չարեաց ի՛նքն է առաջնորդ եւ գործելի[70]:
|
4:1 This Simon now, of whom we spake afore, having been a betrayer of the money, and of his country, slandered Onias, as if he ha terrified Heliodorus, and been the worker of these evils:
|
4:2 Եւ զբարերար քաղաքին եւ զայցելու, եւ զերախտաւոր զազգին, զնախանձայոյզ զվրէժխնդի՛ր զօրինացն, իբրեւ զվնասակա՛ր իրաց արքունի իշխէր ՛ի ներքս արկանել կշտամբելով[71]:
|
4:2 Thus was he bold to call him a traitor, that had deserved well of the city, and tendered his own nation, and was so zealous of the laws:
|
4:3 Եւ ա՛յնչափ վարէր զհե՛ռ զնախանձ թշնամութեան, մինչեւ ոմանց` զոր ՛ի գո՛րծ կացուցեալ էր Սիմոն մահո՛ւ պա՛րտ առնէր նոցա զսուրբն[72]:
|
4:3 But when their hatred went so far, that by one of Simon' s faction murders were committed:
|
4:4 Իբրեւ զա՛յնչափ անհնարին տեսանէր հակառակութեամբ Հոնիա, դարձեալ ՛ի մոլորութիւն անդր հայէր Ապողոնիա` որ Ստորին Ասորւոց եւ Տաճկաստանի սպարապե՛տն էր, զի եւ նա` չարեաց ընկեր գործոց կցորդէ՛ր Սիմոնի. յա՛յնչափ զմիտս թագաւորին բորբոքէին[73]:
|
4:4 Onias seeing the danger of this contention, and that Apollonius, as being the governor of Celosyria and Phenice, did rage, and increase Simon' s malice:
|
4:5 Անհնարին համարեցաւ այնուհետեւ զհասարակաց օգուտ ՛ի մէջ մատուցանել առանց օգնականութեան թագաւորի առն հրամանի[74]:
|
4:5 He went to the king, not to be an accuser of his countrymen, but seeking the good of all, both publick and private:
|
4:6 մանաւանդ զի տեսանէր զՍիմոն անդադա՛ր ՛ի վերայ խարդախութեանց խորամանգութեամբ անհանգի՛ստ ջանացեալ[75]:
|
4:6 For he saw that it was impossible that the state should continue quiet, and Simon leave his folly, unless the king did look thereunto:
|
4:7 Իբրեւ Սելեւկոս փոխեցաւ յաշխարհէ, եւ ա՛ռ զթագաւորութիւնն Անտիոքոս, որ անուանեալն կոչէր Երեւեալ. Յասոն անուն ոմն` եղբայր Հոնեայ, ջանացաւ շնութեամբ մտանել հանել զքահանայապետութիւնն յՈնեայ[76]:
|
4:7 But after the death of Seleucus, when Antiochus, called Epiphanes, took the kingdom, Jason the brother of Onias laboured underhand to be high priest:
|
4:8 խոստացաւ տա՛լ յարքունիս վաթսուն քանքար ՛ի վերայ երեք հարիւր քանքարոյ. եւ յայլոց մտից ութսուն քանքար:
|
4:8 Promising unto the king by intercession three hundred and threescore talents of silver, and of another revenue eighty talents:
|
4:9 եւ ա՛յլ եւս հարիւր եւս մատուցից ասէ` եթէ գործն աջողեսցի. զքաղաքն ՛ի ձեզ նուաճեցից, թեատրոնս եւ կրկէսս շինեցից ասէր, եւ Երուսաղեմացւոցն ՛ի ձե՛ր անուն Անտիոքացիս գրեցից[77]:
|
4:9 Beside this, he promised to assign an hundred and fifty more, if he might have licence to set him up a place for exercise, and for the training up of youth in the fashions of the heathen, and to write them of Jerusalem by the name of Antiochians:
|
4:10 Իբրեւ յա՛նձն առ թագաւորն, եգի՛տ նա զիշխանութիւնն զոր խնդրէր` հետ ընդ հետ վաղվաղակի ՛ի Յունաց ՛ի հեթանոսութիւն անդր զընտանի օրէնսն դարձուցանէր[78]:
|
4:10 Which when the king had granted, and he had gotten into his hand the rule he forthwith brought his own nation to Greekish fashion:
|
4:11 Զպարգեւսն զառաջինսն զարքունի որ ՛ի ձեռն Յովհաննու, եւ Փտողոմեայ հօր ՛ի ժամանակի հրեշտակութեանն` որ վասն հասարակաց սիրով օգնականութեան կատարեցան եւ զկրօնսն օրինաւորս ՛ի բա՛ց քակեցին, եւ անօրէնութեան նո՛ր օրէնս ՛ի ներքս արկանէր[79]:
|
4:11 And the royal privileges granted of special favour to the Jews by the means of John the father of Eupolemus, who went ambassador to Rome for amity and aid, he took away; and putting down the governments which were according to the law, he brought up new customs against the law:
|
4:12 Զի ՛ի ներքս ընդ բերդա՛ւն իսկ թեատրոնս եւ երիտասարդանոցս շինէր. ժիրաժիր մանկունս ընտրանաւ` զայն յուսումն արուեստականացն տային:
|
4:12 For he built gladly a place of exercise under the tower itself, and brought the chief young men under his subjection, and made them wear a hat:
|
4:13 Եւ այնպէս իմն եռա՛նդն ածէին, սկի՛զբն արարեալ այլազգութեանն եւ հեթանոսութեանն վասն ամպարիշտ եւ չքահանայապետ Յասոնեայ անհնարին մոլորութեանն[80]:
|
4:13 Now such was the height of Greek fashions, and increase of heathenish manners, through the exceeding profaneness of Jason, that ungodly wretch, and no high priest:
|
4:14 Զի այնուհետեւ թողեալ էր զպաշտօն պատարագաց սեղանոյն, եւ զսպասս տաճարին, եւ արհամարհեալ էր զողջակէզս պատարագացն. յօժարագոյնս տային զանձինս իւրեանց ազգք քահանայիցն ՛ի մարձիչս եւ ՛ի բռնամարտիկս, եւ յանօրէնս բաշխոյս կաքաւչաց, եւ արդնընկէց տէգընկէց ձայնատու ժամանակաւն[81]:
|
4:14 That the priests had no courage to serve any more at the altar, but despising the temple, and neglecting the sacrifices, hastened to be partakers of the unlawful allowance in the place of exercise, after the game of Discus called them forth:
|
4:15 Եւ զհայրենի՛ պատիւն առ ոչինչ համարէին, բայց զանօրէն հեթանոսութեան փառս քան զօրհնութեան փառս լա՛ւ համարէին:
|
4:15 Not setting by the honours of their fathers, but liking the glory of the Grecians best of all:
|
4:16 Վասն այսորիկ իսկ եւ վա՛ղ հասանէին ՛ի վերայ նոցա նեղութիւնքն որ շուրջանակի հասեա՛լ պատեա՛լ պաշարեալ պահէին: Զի որոց ընդ բա՛րս եւ ընդ գնացս նախանձէին, եւ կամէին ամենայնի՛ւ նմանել նոցա, զնոսին իսկ դահիճս եւ թշնամի՛ս եւ տանջիչս անձամբ անձին ինքեանք իսկ պատրաստեցին[82]:
|
4:16 By reason whereof sore calamity came upon them: for they had them to be their enemies and avengers, whose custom they followed so earnestly, and unto whom they desired to be like in all things:
|
4:17 Զի անօրինել ոք յաստուածեղէն օրէնսն դիւրին մի՛ համարիցի. այլ զայս ամենայն ժամանա՛կդ որ առաջի կայ յայտնապէ՛ս պատմեսցէ[83]:
|
4:17 For it is not a light thing to do wickedly against the laws of God: but the time following shall declare these things:
|
4:18 Արդ է՛ր ժամանակ եկեալ հասեալ` է՛ր դից պաշտօնն հինգամեակ պաշտաման ՛ի Ծուր քաղաքի առաջի թագաւորին[84]:
|
4:18 Now when the game that was used every faith year was kept at Tyrus, the king being present:
|
4:19 Յայն պաշտօն` անօրէն Յասոն խաղալիկս եւ հանդիսականս ՛ի սուրբ յԵրուսաղէմ քաղաքէ անուանեալս Անտիոքացիս յղէր. ՛ի ձեռն տայր նոցա երեք հարիւր սատեր ՛ի գինս զոհից Վահագնի պաշտաման: Իբրեւ եկին բերին որ բերէինն` աղաչեցին զի մի՛ խառնեսցեն զայն արծաթ ՛ի զոհս կռոց պաշտաման. զի ո՛չ էր պարտ եւ պատշաճ ՛ի սուրբ տեղւոջէ անտի գանձ` երթալ զոհից կռոց դի՛ց պաշտաման[85]:
|
4:19 This ungracious Jason sent special messengers from Jerusalem, who were Antiochians, to carry three hundred drachms of silver to the sacrifice of Hercules, which even the bearers thereof thought fit not to bestow upon the sacrifice, because it was not convenient, but to be reserved for other charges:
|
4:20 Նոքա որ առինն` առնուլ առին վասն այնորիկ որ ետն բերել յանուն զոհիցն պաշտաման. բայց վասն բերելեացն աղաչելոյ` անդր ինչ ո՛չ խառնեցին, այլ ետուն ՛ի գործ արքունի վարձ նաւաց գործելոյ[86]:
|
4:20 This money then, in regard of the sender, was appointed to Hercules' sacrifice; but because of the bearers thereof, it was employed to the making of gallies:
|
4:21 Այլ յետ հրեշտակութեանն Ապողոնեայ Մենեսթեանց յերկիրն Եգիպտացւոց ա՛նց Փտողոմէոս թագաւորն Եգիպտացւոց, եւ ա՛ռ զթագ փոխանակ նորա Անտիոքոս. եւ իբրեւ օտարացեալ իմն համարէր զանձն կողմանցս այսոցիկ: Դա՛րձ արար` խաղաց գնաց` եկն ՛ի քաղաքն Յոպպէացւոց. անտի եկն յԵրուսաղէմ[87]:
|
4:21 Now when Apollonius the son of Menestheus was sent into Egypt for the coronation of king Ptolemeus Philometor, Antiochus, understanding him not to be well affected to his affairs, provided for his own safety: whereupon he came to Joppa, and from thence to Jerusalem:
|
4:22 եւ անդ մեծապէս մեծարեցաւ ՛ի Յասոնէ` եւ ՛ի քաղաքէ անտի, մեծամե՛ծ սքանչելեօք` ջահիւք եւ բոցաճաճանչ սպասուք. ապա անտի խաղաց գնաց ՛ի կողմանս Տաճկաստանի ամենայն զօրօքն հանդերձ:
|
4:22 Where he was honourably received of Jason, and of the city, and was brought in with torch alight, and with great shoutings: and so afterward went with his host unto Phenice:
|
4:23 Ապա յետ երից ամաց ժամանակի, արձակեաց Յասոն զՄենեղաւոս զեղբայր մոլեկան Սիմոնի, ՛ի ձեռն ետ նմա տանել առ արքայ զգանձն զարքունի[88]:
|
4:23 Three years afterward Jason sent Menelaus, the aforesaid Simon' s brother, to bear the money unto the king, and to put him in mind of certain necessary matters:
|
4:24 Նա` իբրեւ յանդիման եղեւ արքային, եւ մեծարեցաւ ՛ի նմանէ, յա՛նձն իւր սկսաւ կորզել զքահանայութիւնն. եւ զյանցանել զՅասոնեաւ` յաւել եւս ՛ի սակ գանձին ա՛յլ եւս երեք հարիւր քանքար[89]:
|
4:24 But he being brought to the presence of the king, when he had magnified him for the glorious appearance of his power, got the priesthood to himself, offering more than Jason by three hundred talents of silver:
|
4:25 եւ առեալ գայր զհրաման իշխանութեանն զարքունի: Ե՛կն եհաս. քահանայապետութեան ինչ արժանի գործ ո՛չ գործեաց, այլ սրտմտութիւն դառնութեան` չարաչար գազանապէս վարեալ բերէր[90]:
|
4:25 So he came with the king' s mandate, bringing nothing worthy the high priesthood, but having the fury of a cruel tyrant, and the rage of a savage beast:
|
4:26 Եւ Յասոն որ դաւով զիւրոյ եղբօր զքահանայութիւնն ինքն շնացաւ, դարձեալ զնորա քահանայութիւնն նոյնպէս ա՛յլ տարաւ. եւ նա փախստեայ յերկիրն Ամոնացւոց հալածական անկանէր[91]:
|
4:26 Then Jason, who had undermined his own brother, being undermined by another, was compelled to flee into the country of the Ammonites:
|
4:27 Իսկ Մենեղաւոս առնուլ ա՛ռ ՛ի ձեռս զիշխանութիւն քահանայութեան. բայց զայն ինչ որ թագաւորին խոստացեալ էր ողջ` ո՛չ կարէր առնել: Իբրեւ ստիպե՛լ տագնապել պահանջել սկսաւ հազարապետն դղեակ բերդին[92]:
|
4:27 So Menelaus got the principality: but as for the money that he had promised unto the king, he took no good order for it, albeit Sostratis the ruler of the castle required it:
|
4:28 զի նմա՛ էր յանձն հանել հարկ զաշխարհին. վասն այնորիկ իսկ եւ երկոքին ՛ի միասին ՛ի դուռն կոչեցան[93]:
|
4:28 For unto him appertained the gathering of the customs. Wherefore they were both called before the king:
|
4:29 Եւ իբրեւ ետես Մենեղաւոս թէ չէ՛ զհարկն ՛ի դուրս հատուցանելոց, եմո՛ւտ ընդ փոխանակաւ, եւ կացոյց փոխանակ զԼիւսիմաքոս զեղբայր իւր. եւ Սուստրատոս կա՛յր ՛ի վերայ գործոցն Կիպրացւոց[94]:
|
4:29 Now Menelaus left his brother Lysimachus in his stead in the priesthood; and Sostratus left Crates, who was governor of the Cyprians:
|
4:30 Իբրեւ ա՛յս իրք ա՛յսպէս հաստատեալ կային, դէ՛պ եղեւ Տարսացւոց եւ Մաղովտացւոց ժամանակն ՛ի գրգի՛ռ վայրի դիպել. վասն զի տուեալ էր զնոսա յուտեստ Անտիոքիդեայ հարճի թագաւորին[95]:
|
4:30 While those things were in doing, they of Tarsus and Mallos made insurrection, because they were given to the king' s concubine, called Antiochus:
|
4:31 Փո՛յթ կալա՛ւ չո՛ւ առնել հասանել ցածուցանել զնոսա. եւ թո՛ղ ՛ի տեղւոջ իւրում փոխանակ իւր զԱնդրոնիկոս ՛ի նմին պատուի:
|
4:31 Then came the king in all haste to appease matters, leaving Andronicus, a man in authority, for his deputy:
|
4:32 Իբրեւ ժամանա՛կ իւր պարապոյ գտեալ Մենեղաւոս, մեղմով սպաս ոսկի գողացաւ ՛ի տաճարէ անտի. եւ ետ նա Անդրոնիկեայ. նա եւ ա՛յլ եւս վաճառեալ էր նորա ՛ի Ծուր եւ յայլ քաղաքսն որ շուրջ զնովաւ էին:
|
4:32 Now Menelaus, supposing that he had gotten a convenient time, stole certain vessels of gold out of the temple, and gave some of them to Andronicus, and some he sold into Tyrus and the cities round about:
|
4:33 Որպէս յանդիմանութեամբ յայտ առնէր Ոնիա յամրէ անտի, յոր անկեալ էր ՛ի Դափնա Անտիոքացւոց[96]:
|
4:33 Which when Onias knew of a surety, he reproved him, and withdrew himself into a sanctuary at Daphne, that lieth by Antiochia:
|
4:34 վասն այնորիկ Մենեղաւոս իբրեւ ի՛ւր արարեալ զԱնդրոնիկոս` աղաչէր զնա, եւ նովաւ ջանայր զբռա՛մբ արկանել զՈնիա: Նա գնա՛ց եկն առ Ոնիա, եւ հաւատացուցանէր զնա նենգութեամբ` եւ դաշինս հաւատարիմս կռէր ընդ նմա ծա՛նր ծա՛նր երդմամբք. սակայն հաւանեցոյց զնա ելանել յամրէ անտի, թէպէտ եւ է՛ր ինքն ՛ի միտս կասկածոտս: Եւ անդէն իբրեւ եհան` խողխողեաց, ամենեւին ո՛չ զանգիտեաց յիրաւանցն արդարութենէ[97]:
|
4:34 Wherefore Menelaus, taking Andronicus apart, prayed, him to get Onias into his hands; who being persuaded thereunto, and coming to Onias in deceit, gave him his right hand with oaths; and though he were suspected by him, yet persuaded he him to come forth of the sanctuary: whom forthwith he shut up without regard of justice:
|
4:35 Վասն այսորիկ ո՛չ միայն Հրէայք` այլեւ հեթանոսք բարկացեալ էին. եւ կարի՛ առաւել` վասն առնն տարապարտուց մահուանն[98]:
|
4:35 For the which cause not only the Jews, but many also of other nations, took great indignation, and were much grieved for the unjust murder of the man:
|
4:36 Այլ թագաւորն իբրեւ դարձաւ ՛ի կողմանցն Կիւլիկեայ, առաջի՛ անկանէին քաղաքա՛ց քաղաքաց Հրէայքն, եւ հեթանոսք սրտացաւութեամբ, վասն առնն զո՛ւր մեռելոյ, տարապարտո՛ւց կորուսելոյ[99]:
|
4:36 And when the king was come again from the places about Cilicia, the Jews that were in the city, and certain of the Greeks that abhorred the fact also, complained because Onias was slain without cause:
|
4:37 Յայնր վերայ սրտի մտօք Անտիոքոս դժգմեցաւ, ՛ի գո՛ւթ դարձաւ եւ արտասուեա՛ց յոյժ ՛ի վերայ սրբութեան եւ բազում իմաստութեան առնն[100]:
|
4:37 Therefore Antiochus was heartily sorry, and moved to pity, and wept, because of the sober and modest behaviour of him that was dead:
|
4:38 Եւ ջեռաւ բորբոքեցաւ ՛ի սրտմտութիւն բարկութեան իւրոյ. եւ անդէն հրամայեաց զգլխո՛վ ածել զծիրանիսն Անդրոնիկեայ. եւ զԱնդրոնիկոս մերկացեալ ՛ի հանդերձէ իւրմէ, շո՛ւրջ ածեալ զքաղաքաւն, եւ ՛ի նմին տեղւոջ ուր զՈնիա՛յն անօրինեցին` հրամայեաց զկառափն հարկանել զանօրէն մահապարտին. ՛ի Տեառնէ զարժան տանջանս ՛ի վերայ չարագործին հասուցելոյ[101]:
|
4:38 And being kindled with anger, forthwith he took away Andronicus his purple, and rent off his clothes, and leading him through the whole city unto that very place, where he had committed impiety against Onias, there slew he the cursed murderer. Thus the Lord rewarded him his punishment, as he had deserved:
|
4:39 Իբրեւ բազո՛ւմ գաղտագողօնք լինէին գանձին ՛ի ձեռն Լիւսիմաքեայ Մենեղեայ խորհրդով, եւ համբաւն ՛ի դուրս յաճախէր, ժողովեցան զօրքն ՛ի վերայ Լիւսիմաքեայ. քանզի բազում նուագս ոսկիս կորուսեալ ՛ի միջոյ համարուէն[102]:
|
4:39 Now when many sacrileges had been committed in the city by Lysimachus with the consent of Menelaus, and the fruit thereof was spread abroad, the multitude gathered themselves together against Lysimachus, many vessels of gold being already carried away:
|
4:40 Իբրեւ սկսան զօրքն տագնապել, եւ լի բարկութեամբ ՛ի վերայ յարձակել. վառեցոյց Լիւսիմաքոս արս իբրեւ երիս հազարս: Սկսաւ ձեռն ՛ի գործ արկանել, եւ սկիզբն առնել գործոցն չարութեան. արամբ միով որ խուժադո՛ւժ եւս էր տեսանելո՛վ քան զմտօքն թանձրութեան[103]:
|
4:40 Whereupon the common people rising, and being filled with rage, Lysimachus armed about three thousand men, and began first to offer violence; one Auranus being the leader, a man far gone in years, and no less in folly:
|
4:41 Իբրեւ տեսին զԼիւսիմաքեայ զդա՛ւն եւ զնենգութիւն որ եղեւ` խռնեցան վաղվաղակի, ձեռն ՛ի գործ առնէին, ոմն վէմս, ոմն վի՛րգս, կէսքն զաւա՛զն զխիճն հողախառն առ հասարա՛կ յարձակելոցն ՛ի վերայ արկանէին[104]:
|
4:41 They then seeing the attempt of Lysimachus, some of them caught stones, some clubs, others taking handfuls of dust, that was next at hand, cast them all together upon Lysimachus, and those that set upon them:
|
4:42 Զոմանս վիրաւորս, զոմանս կառափնատս արձակէին, զբազումս սպանանէին, եւ զամենեսին առ հասարակ ՛ի փախուստ դարձուցանէին. զնոյն ինքն զսեղանազերծ զտաճարակապուտ` զգանձի տամբն արկանէին փախստեայ[105]:
|
4:42 Thus many of them they wounded, and some they struck to the ground, and all of them they forced to flee: but as for the churchrobber himself, him they killed beside the treasury:
|
4:43 Վասն այսր ամենայնի լինէին դատաստանք ընդ Մենեղայայ:
|
4:43 Of these matters therefore there was an accusation laid against Menelaus:
|
4:44 Իբրեւ եկն էջ թագաւորն ՛ի Ծուր, յանդիմա՛ն նորա իսկ էին դատաստանք. զի եկին ա՛րք երեք ՛ի ծերակոյտ ժողովրդենէ անտի ցուցանել զիրաւունս[106]:
|
4:44 Now when the king came to Tyrus, three men that were sent from the senate pleaded the cause before him:
|
4:45 Իբրեւ ՛ի պարտութիւն մատնեցաւ Մենեղաւոս, խոստացաւ գանձ բազում տալ Փտողմեայ, զի հաճեսցէ զմիտս նորա[107]:
|
4:45 But Menelaus, being now convicted, promised Ptolemee the son of Dorymenes to give him much money, if he would pacify the king toward him:
|
4:46 Վասն այսորիկ առեալ զթագաւորն մեկուսի` իբրեւ զբօսանաց պատճառաւ` շրջեաց զմիտս նորա[108]:
|
4:46 Whereupon Ptolemee taking the king aside into a certain gallery, as it were to take the air, brought him to be of another mind:
|
4:47 զամենայն չարեացապա՛րտ Մենեղաւոս արձակել ՛ի պարտեաց անտի: Եւ զայն տառապեալս, որ թէպէտ առաջի Խաղտեաց դատ վարէին, իրաւ գտանէին, արձակեալք` գտեալք անարատք երթային, զնոսա մահապարտս արարին[109]:
|
4:47 Insomuch that he discharged Menelaus from the accusations, who notwithstanding was cause of all the mischief: and those poor men, who, if they had told their cause, yea, before the Scythians, should have been judged innocent, them he condemned to death:
|
4:48 Եւ վաղվաղակի զանիրաւութեան պատիժս զնոքօք արկանէին, որ վասն քաղաքին եւ գնդին եւ սպասուն սրբութեան գուժել եկեալ էին[110]:
|
4:48 Thus they that followed the matter for the city, and for the people, and for the holy vessels, did soon suffer unjust punishment:
|
4:49 Եւ վասն ա՛յսր ամենայնի Ծուրացիքն չարատեացք առատապէս սրտացաւութեամբ հանդերձեցին զնոսա[111]:
|
4:49 Wherefore even they of Tyrus, moved with hatred of that wicked deed, caused them to be honourably buried:
|
4:50 եւ յղարկեցին զՄենեղաւոս վասն իշխանացն ռժդութեան եւ ագահութեան: Հաստատեալ կայր չարախօսութիւն մեծ, եղե՛ռն վնասու քաղաքացւոցն իւրոց կացուցանէր[112]:
|
4:50 And so through the covetousness of them that were of power Menelaus remained still in authority, increasing in malice, and being a great traitor to the citizens:
|