3:1 Իբրեւ ՛ի վերայ հասանէր անօրէնն` խորհրդոց նոցա, յայնչափ սրտմտութիւն բարկութեան բրդէր, մինչեւ հրամա՛ն տայր` ո՛չ միայն յԵրուսաղեմացւոցն ածել, այլ ընդ ամենայն երկիր ուր բնակեալ իցեն որդիք Հեբրայեցւոց, հրամա՛ն տայր ածել ժողովել կուտել զնոսա, եւ չարաչա՛ր մահու սպանանել զկեանս նոցա յերկրէ[29]:
|
3:1 When the impious king comprehended this situation, he became so infuriated that not only was he enraged against those Jews who lived in Alexandria, but was still more bitterly hostile toward those in the countryside; and he ordered that all should promptly be gathered into one place, and put to death by the most cruel means:
|
3:2 Իբրեւ այս հրաման դառնութեան սաստիկ ելանէր անօրէն, չա՛ր թուէր նոցա նեղութիւն փոփոխելոյ օրինացն քան զմահուն դառնութիւն[30]:
|
3:2 While these matters were being arranged, a hostile rumor was circulated against the Jewish nation by men who conspired to do them ill, a pretext being given by a report that they hindered others from the observance of their customs:
|
3:3 Իսկ որդիքն Հեբրայեցւոց` զօրէնս միամտութեամբ ընդ արքային` արդա՛ր պահէին, եւ ՛ի Տէր Աստուած իւրեանց հաստատո՛ւն կային, եւ զօրէնսն տուեալս հաստատուն պահէին. մեկնութիւն առնէին յապստամբացն անօրէնութենէ. վասն այսորիկ շատի՛ց յաչաց ելանէին[31]:
|
3:3 The Jews, however, continued to maintain good will and unswerving loyalty toward the dynasty; but because they worshiped God and conducted themselves by his law, they kept their separateness with respect to foods. For this reason they appeared hateful to some:
|
3:4 Բայց վասն հաստատութեան գործոյ սպասուն օրինաց` առաջի ամենայն մարդկան փառաւորեալ կային. վասն այսորիկ զարգասիսն բարեաց ազգին` այլազգիքն ՛ի համար ո՛չ բերէին: Բայց զպաշտօնն եւ զօրէնս կերակրոցն ՛ի հակառակութիւն ապստամբութեան տանէին` ասէին. Առ հասարակ արքայի եւ զօրացն արքունի թշնամի՛ է ազգս այս: Եւ այսպիսի բանիւք հայհոյութեան վնաս արքունի եւ պատուհաս մե՛ծ ՛ի վերայ հասուցեալ դնէին[32]:
|
3:4 but since they adorned their style of life with the good deeds of upright people, they were established in good repute among all men. Nevertheless those of other races paid no heed to their good service to their nation, which was common talk among all; instead they gossiped about the differences in worship and foods, alleging that these people were loyal neither to the king nor to his authorities, but were hostile and greatly opposed to his government. So they attached no ordinary reproach to them:
|
3:5 Իսկ որ ՛ի քաղաքի անդ հեթանոսք էին, իբրեւ տեսին զյանկարծակի խռովութիւն մարդկանն, եւ զա՛յնչափ հալածանսն յանկարծակի հասեալ ՛ի վերայ, օգնել ինչ ո՛չ կարէին, եւ ո՛չ ընդդէմ դառնալ հրամանացն արքունի[33]:
|
3:5 The Greeks in the city, though wronged in no way, when they saw an unexpected tumult around these people and the crowds that suddenly were forming, were not strong enough to help them, for they lived under tyranny:
|
3:6 Բայց սակայն արգահատէին մխիթարէին քաջալերէին` եւ խնդրէին անցուցանե՛լ վաղվաղակի զժամն բարկութեան, եւ ասէին. Ո՛չ թողու Տէր Աստուած իւրեանց զայդպիսի գունդ տարապարտուց կորուսանել: Եւ որ ա՛յլ ոք բարեկամք եւ մերձաւորք` եւ վաճառակիցք էին, լռելեայն ո՛ւխտ դնէին օգնական լինել` որչափ ձեռնհա՛ս լինէին[34]:
|
3:6 They did try to consolethem, being grieved at the situation, and expected that matters would change; for such a great community ought not be left to its fate when it had committed no offense. And already some of their neighbors and friends and business associates had taken some of them aside privately and were pledging to protect them and to exert more earnest efforts for their assistance:
|
3:7 Բայց անօրէնն ա՛յնչափ համբարձեալ էր ՛ի հպարտութիւնն առ ժամանակ անդր, եւ ամենեւին ո՛չ հայէր ՛ի զօրութիւն մեծին Աստուծոյ. բայց ա՛յսպէս ածէր զմտաւ` թէ մշտնջեան իցէ իւրոց խորհրդոցն իշխանութիւն: Արդ` հրովարտակս առնէր ընդ ամենայն աշխարհ` օրինակ զայս[35]:
|
3:7 Then the king, boastful of his present good fortune, and not considering the might of the supreme God, but assuming that he would persevere constantly in his same purpose, wrote this letter against them:
|
3:8 Արքայ Անտիոքոս` կողմանցդ Եգիպտացւոց ՛ի տեղիս տեղիս, առ սպարապետս, եւ առ զօրավարս, եւ առ զօրս` ողջո՛յն. ո՛ղջ լիջի՛ք. եւ ես ինձէ՛ն իսկ ո՛ղջ եմ ամենայն իրօք, զօրօք, տէրութեան օրինօք[36]:
|
3:8 King Ptolemy Philopator to his generals and soldiers in Egypt and all its districts, greetings and good health. I myself and our government are faring well. When our expedition took place in Asia:
|
3:9 Ձեր ինքնին լուեալ իցէ վասն առնուձիոյ ճանապարհին, որպիսի՛ գնդաւ մտի ես դի՛ցն օգնականութեամբ ՛ի ճանապարհին. ո՛չ զօրութեան բռնութեամբ, ո՛չ ՛ի տէգ նիզակաց, ո՛չ ՛ի հաստապինդ բռնութիւն աղեղանց. այլ հեզութեամբ եւ խոնարհութեամբ, մարդասէր խորհրդովք, իբրեւ դայեկաբա՛ր սնուցանել զամենայն կողմանս Ստորին Ասորւոց եւ Տաճկաստանի. ընդ ամենայնի ամենայն բարեաւ եղէ[37]:
|
3:9 as you yourselves know, it was brought to conclusion, according to plan, by the gods' deliberate alliance with us in battle, and we considered that we should not rule the nations inhabiting Coele- Syria and Phoenicia by the power of the spear but should cherish them with clemency and great benevolence, gladly treating them well:
|
3:10 մեծապատիւ մեծապարգեւ արարաք զամենայն կողմանս քաղաքացն: Եկաք իջաք եւ ՛ի քաղաքն Երուսաղեմացւոց, եկաք կամեցաք մտանել ՛ի տաճարն ՛ի չարագործա՛ց վայր անդր, որ ո՛չ կամէին կասել երբէք ՛ի խորամանգութենէ չարեաց իւրեանց[38]:
|
3:10 And when we had granted very great revenues to the temples in the cities, we came on to Jerusalem also, and went up to honor the temple of those wicked people, who never cease from their folly:
|
3:11 Նոքա վեր ՛ի վերոյ բանիւք խնդացի՛ն զմեր ՛ի նոսա հասանել, բայց արդեամբք խորամանգեցին չմերձենալ ՛ի մեզ. եւ ո՛չ զմեզ ՛ի տաճար անդր մերձեցուցին, եւ ո՛չ զերեւելի դահամունս պատարագաց մերոց ՛ի տաճար անդր իւրեանց ընկալան, ՛ի հպարտութիւն ամբարտաւանութեան յեցեալ, յայն որ ՛ի հնոց ժամանակաց հետէ ունէին, արգելին զմեզ ՛ի ներքս մտանելոյ: Կարօտացա՛ն պակասեցան ՛ի մերմէ բարեաց մարդասէր զօրութենէ` զոր ունիմք առ ամենայն մարդիկ[39]:
|
3:11 They accepted our presence by word, but insincerely by deed, because when we proposed to enter their inner temple and honor it with magnificent and most beautiful offerings, they were carried away by their traditional conceit, and excluded us from entering; but they were spared the exercise of our power because of the benevolence which we have toward all:
|
3:12 Եւ զիւրեանց զանհնարին մտացն թշնամութիւն զոր ունէին ընդ մեզ, յայտնապէ՛ս կամեցան ցուցանել. իբրեւ միայն ՛ի մէջ ամենայն ազգաց կամեցան կնճանալ ելանել տիրել թագաւորել հպարտանալ` ամբարտաւանել յո՛ղն կալ, բարձրապարանոց երեւել ՛ի վերայ երախտաւորաց իւրեանց[40]:
|
3:12 By maintaining their manifest ill- will toward us, they become the only people among all nations who hold their heads high in defiance of kings and their own benefactors, and are unwilling to regard any action as sincere:
|
3:13 Մեք իբրեւ կամեցաք ըստ նոցա անմտութեանն զմեր միտս զնստուցանել, մեծաւ յաղթութեամբ դարձաք անտի ՛ի կողմանս երկրի՛ն Եգիպտացւոց: Զամենայն ազգս եւ զազինս մարդասէր հեզութեամբ խնամով` որպէս պա՛րտ պատշա՛ճ էր օրինի մերում նուաճեցաք[41]:
|
3:13 But we, when we arrived in Egypt victorious, accommodated ourselves to their folly and did as was proper, since we treat all nations with benevolence. Among other things, we made known to all our amnesty toward their compatriots here, both because of their alliance with us and the myriad affairs liberally entrusted to them from the beginning:
|
3:14 Եւ զազգատոհմն նոցա առանց ո՛խս ՛ի մտի ունելոյ, վասն բազմապատիկ յանդգնութեանն եւ ժպրհութեան նոցա. սակայն հրամայեցաք Աղէքսանդրացւոց քաղաքակից արժանիս առնել ՛ի համարի:
|
3:14 and we ventured to make a change, by deciding both to deem them worthy of Alexandrian citizenship and to make them participants in our regular religious rites:
|
3:15 Նոքա եւս վատթար յետսամիտ խորհրդովք` եւ տնկակից խորամանգութեամբք զայն բարիս յանձանց մերժեցին: Եւ քանզի հանապազ զմիտս իւրեանց ՛ի չարին հաւանութեան ունէին, ո՛չ միայն ՛ի բաց մերժեցին զերեւելի պատիւ մեծարանաց ընկերութեանն. այլ գարշին եւ անարգեն, եւ պիղծ համարին բանիւք եւ լռութեամբ: Եւ զա՛յն եւս սակաւս որ ՛ի մեզ գթով նուաճեցան, խոտեն եւ անարգեն, եւ անկեաց կեանս շտապ տագնապաւ ՛ի վերայ հասուցանեն. կարճ ՛ի կարճոյ վաղվաղակի` կործանումն իրաց նոցա խոստանան ցուցանել[42]:
|
3:15 But in their innate malice they took this in a contrary spirit, and disdained what is good. Since they incline constantly to evil, they not only spurn the priceless citizenship, but also both by speech and by silence they abominate those few among them who are sincerely disposed toward us; in every situation, in accordance with their infamous way of life, they secretly suspect that we may soon alter our policy:
|
3:16 Յայսմ ամենայնէ հաստատեցաք նոցա ընդ մեզ թշնամութիւն. եւ խորհուրդս ՛ի մտի եդաք, եթէ գուցէ առ այնպիսի խորամանգ բարոյիւք նոցա յանկարծակի խռովութիւն ինչ ՛ի մեր վերայ հասանիցէ. եւ նոքա ըստ իւրեանց անօրէնութեան զթիկունս հա՛ստ առնիցեն, մատնտու ՛ի ներքուստ արտաքս առ թշնամիս անդր գտանիցեն: Հրամա՛ն տուաք` վաղվաղակի իբրեւ ՛ի ձեռն առնուցուք զայդ մեր առ ձե՛զ հրովարտակս. զմոլեկան չարագործսդ կնաւ եւ մանկամբք հանդերձ մեծաւ թշնամանօք եւ աշխատութեամբ, ոտիւք ձեռօք պարանոցօք կապելովք, շուրջանակի պատեալ պաշարեալ պահապանօք, ահագին պատուհասիւք առ մե՛զ արձակել[43]:
|
3:16 Therefore, fully convinced by these indications that they are ill- disposed toward us in every way, we have taken precautions lest, if a sudden disorder should later arise against us, we should have these impious people behind our backs as traitors and barbarous enemies. Therefore we have given orders that, as soon as this letter shall arrive, you are to send to us those who live among you, together with their wives and children, with insulting and harsh treatment, and bound securely with iron fetters, to suffer the sure and shameful death that befits enemies:
|
3:17 Զի իբրեւ նոքա` խորամանգ ըստ անօրէն չարագործութեանն պատի՛ժ եւ պատուհաս ըստ իւրեանց արժանի գործոցն կրեսցեն. խաղաղագոյն եւ դիւրին մերոց իրաց կազմած հաստատութեամբ պատրաստեսցի: Ապա թէ գտցի` որ թաքուսցէ ոք ՛ի նոցանէ ա՛յր մի` կամ կին մի, կամ տղա՛յ մանուկ մի` յանցեալ ծերութենէ մինչեւ ՛ի դիեցիկն ՛ի գրկի, չարաչա՛ր տանջանօք պատուհասո՛ւ մահու զնա տոհմաւ հարցեն[44]:
|
3:17 For when these all have been punished, we are sure that for the remaining time the government will be established for ourselves in good order and in the best state. But whoever shelters any of the Jews, old people or children or even infants, will be tortured to death with the most hateful torments, together with his family:
|
3:18 Ապա թէ ոք գտցի, որ զղօղեալն թաքուցեալն գուշակեսցէ, ինչքն եւ ստացուածքն գուշակելեացն լիցին, եւ յարքունի գանձէ նմա պարգեւ լիցի, եւ ազատութեան պսակաւ պատուեալ ՛ի հրապարակս եկեսցէ կոչեցեալ[45]:
|
3:18 Any one willing to give information will receive the property of the one who incurs the punishment, and also two thousand drachmas from the royal treasury, and will be awarded his freedom:
|
3:19 Եւ ամենայն տեղի` ուր երեւեսցի ՛ի նմա` ՛ի նոցանէ ոք ղօղեալ եւ թաքուցեալ, աւե՛ր հրձիգ եւ անապատ լիցի. եւ ամենայն ազգի մարդկան յամենայն պէտս` անպէ՛տ կացցէ մինչեւ յաւիտեանս ժամանակաց[46]:
|
3:19 Every place detected sheltering a Jew is to be made unapproachable and burned with fire, and shall become useless for all time to any mortal creature." The letter was written in the above form:
|