6:1 Եղիազարոս ոմն անուն` ա՛յր երեւելի ՛ի գնդէ՛ քահանայիցն, յեցեալ ՛ի ծերութիւն, զարդարեալ լուսաւորեալ ամենայն քաջութեամբ եւ արդարութեամբ ՛ի մանկութենէ, հազի՛ւ ինչ` ծերս քանի մի որ զիւրեւն էին` հանդարտեցուցանէր, եւ առ ի՛նքն յարեալ ՛ի սուրբն Աստուած աղօթս մատուցանէր, եւ ասէր ա՛յսպէս[86]:
|
6:1 Then a certain Eleazar, famous among the priests of the country, who had attained a ripe old age and throughout his life had been adorned with every virtue, directed the elders around him to cease calling upon the holy God and prayed as follows:
|
6:2 Թագաւո՛ր մեծազօր, բարձրեալ ամենակալ Աստուած. որ զամենայն վարես եւ ուղղես ՛ի գթութիւն ողորմութեանց քոց. հայեա՛ց ՛ի վերայ Աբրահամեան զաւակիս, ՛ի սրբոյ Սահակայ` յորդիս Յակոբայ, ՛ի բաժին ժառանգութեան քոյ` ՛ի ժողովուրդ օտար` յօտար երկրի ՛ի կորուստ մատնեալ[87]:
|
6:2 King of great power, Almighty God Most High, governing all creation with mercy, look upon the descendants of Abraham, O Father, upon the children of the sainted Jacob, a people of your consecrated portion who are perishing as foreigners in a foreign land:
|
6:3 Դու ա՛յն Աստուած ես, որ զփարաւոն բազմացեալ կառօք եւ երիվարօք եւ զօրօքն Եգիպտացւոց, զհպարտացեալ բարձրացեալ մեծաբանեալ ամբարտաւան զօրօքն հանդերձ` ծովամացս ՛ի կորուստ յուղարկեալս ընկղմեցեր[88]:
|
6:3 Pharaoh with his abundance of chariots, the former ruler of this Egypt, exalted with lawless insolence and boastful tongue, you destroyed together with his arrogant army by drowning them in the sea, manifesting the light of your mercy upon the nation of Israel:
|
6:4 Դու` որ զանթիւ զօրսն պերճացեալ պարծեցեալս` Սանատրուկ արքայի Ասորեստանեայց սատակեցեր, որ ՛ի մի սայր սուսերի, եւ ՛ի մի տէգ նիզակաց առեալ հաւաքէր ամփոփել զերկիրն ամենայն Հրէաստանի. հպարտացաւ եւս հասանել ծանր բարբառով` յանդուգն սաստկութեամբ մեծա՛ւ նախատանօք ՛ի վերայ քաղաքին սրբոյ: Դու Տէր հարեր բեկեր կործանեցեր, յա՛յտ յանդիմանութեամբ ցուցեր զզօրութիւն բազկի քոյ ամենայն հեթանոսաց[89]:
|
6:4 Sennacherib exulting in his countless forces, oppressive king of the Assyrians, who had already gained control of the whole world by the spear and was lifted up against your holy city, speaking grievous words with boasting and insolence, you, O Lord, broke in pieces, showing your power to many nations:
|
6:5 Դու` եւ որ յերկրին Բաբելացւոց երեք մանկունքն ինքնակամ զանձինս ՛ի հուրն մատնեցին` զի մի՛ երկի՛ր պագցեն սնոտի պաշտամանց, փրկեցեր, զի եւ հերոյ վարսից նոցա ո՛չ մեղանչէր հուրն. ճարա՛կ ետուր հրոյն զօրութեանց զթշնամիսն[90]:
|
6:5 The three companions in Babylon who had voluntarily surrendered their lives to the flames so as not to serve vain things, you rescued unharmed, even to a hair, moistening the fiery furnace with dew and turning the flame against all their enemies:
|
6:6 Դու` եւ որ ՛ի նախանձ նենգութեան ՛ի գո՛ւբ արկեալ զԴանիէլ ՛ի բերան անհնարին գազանացն, ՛ի լո՛յս ածեր անարատ պահեալ[91]:
|
6:6 Daniel, who through envious slanders was cast down into the ground to lions as food for wild beasts, you brought up to the light unharmed:
|
6:7 Դու` եւ որ զհե՛ւրն անդնդոց. որ տեսեր զի մաշէր ՛ի պորտ ձկանն, անարա՛տ ածեալ, յանդիման ընտանեաց իւրոց կացուցանէիր[92]:
|
6:7 And Jonah, wasting away in the belly of a huge, sea- born monster:
|
6:8 Դո՛ւ հայր եւ արդ ամբարտաւանատեաց, բարեսէր, ողորմած, ապաւէն ամենայնի, արա՛գ երեւեա՛ց ՛ի վերայ ազգիս Իսրայէլացւոց, որ ՛ի ձեռս պղծոց անօրինաց հեթանոսաց անկեալ չարաչար կա՛ն ՛ի պատուհասի[93]:
|
6:8 you, Father, watched over and restored unharmed to all his family. And now, you who hate insolence, all- merciful and protector of all, reveal yourself quickly to those of the nation of Israel -- who are being outrageously treated by the abominable and lawless Gentiles:
|
6:9 Ապա եթէ ըստ ամպարշտութեան կեանքս մեր ՛ի վախճան մահու այսո՛ւ սաստիւք հասեալ իցեն. ՛ի ձեռաց թշնամեացս միայն փրկեա՛ զմեզ. եւ որով կամիցիս սաստիկ պատիժ պատուհասիւք դատեսջի՛ր զմեզ. զի մի՛ ընդունայնամիտ զրախորհուրդ հեթանոսք պարծեսցին առաջի սնոտեաց իւրեանց ՛ի վերայ մերոյ կորստեան, եւ ասիցեն թէ` Եւ ո՛չ Աստուա՛ծն իւրեանց փրկեաց զնոսա ՛ի ձեռա՛ց մերոց[94]:
|
6:9 Even if our lives have become entangled in impieties in our exile, rescue us from the hand of the enemy, and destroy us, Lord, by whatever fate you choose. Let not the vain- minded praise their vanities at the destruction of your beloved people, saying, ` Not even their god has rescued them:
|
6:10 Այլ դու որ զամենայն զօրութիւնս` եւ զիշխանութիւնս եւ զպետութիւնս յաւիտենից ՛ի ձեռս քո ունիս, անուշակ անմահ ողորմա՛ծ Աստուած` ողորմեա՛ց գթա՛ ՛ի մեզ, որ ա՛յսչափ անօրէն թշնամանօք զանկարգ զանիմաստ պատուհաս մահու յանձինս կրեալ ՛ի կենաց ՛ի մահ` զօրէն չարագործաց յուղարկիմք[95]:
|
6:10 But you, O Eternal One, who have all might and all power, watch over us now and have mercy upon us who by the senseless insolence of the lawless are being deprived of life in the manner of traitors:
|
6:11 Հաշեսցէ մաշեսցէ զհեթանոսս զօրութիւն յաղթութեան քոյ. զի գո՛յ զօրութիւն փրկութեան պատուի քում ՛ի վերայ փրկութեան Յակովբեան տոհմիս[96]:
|
6:11 And let the Gentiles cower today in fear of your invincible might, O honored One, who have power to save the nation of Jacob:
|
6:12 Անկեալ աղաղակէին աւասիկ ամենայն աղածրի երա՛մ երա՛մ բազմութիւն տղայոց. եւ նոցունց հարք եւ մարք արտասուօք, զի ողորմութիւն քո յայտնի՛ լիցի ամենայն հեթանոսաց, եթէ դու Տէր մեր ընդ մե՛զ ես, եւ ո՛չ դարձուցեր զերեսս քո ՛ի մէնջ. այլ որպէս յառա՛ջ իսկ խոստացար` թէ եւ յերկրի թշնամեաց նոցա զնոսա ՛ի ձեռաց ո՛չ թողից. արդ զնո՛յն բան հրամանի քոյ կատարեսջի՛ր Տէր[97]:
|
6:12 The whole throng of infants and their parents entreat you with tears. Let it be shown to all the Gentiles that you are with us, O Lord, and have not turned your face from us; but just as you have said, ` Not even when they were in the land of their enemies did I neglect them,' so accomplish it, O Lord:
|
6:13 Այն ինչ լինէր Եղիազարու զաղօթսն առ Աստուած մատուցանել. եւ թագաւորն գազանօքն եւ զօրօքն հանդերձ ՛ի տեղի հանդիսին յասպարէ՛ս անդր մեծա՛ւ բարկութեամբ հասանէր: Զաչս ՛ի վեր բարձին որդիք Եբրայեցւոցն, իբրեւ զայն տեսին` ՛ի ձա՛յն մեծ գոչման յերկինս զաղաղակ բարձին: Յա՛յն ձայն գոչման առ հասարակ լերինք եւ հովիտք անդրէն կրկնեալ բարբառով ընդդէմ հնչեցին. անհնարին խռովութիւն յերկոցունց աղաղակէ գոչմանն ՛ի վերայ զօրացն հասանէր[98]:
|
6:13 Just as Eleazar was ending his prayer, the king arrived at the hippodrome with the beasts and all the arrogance of his forces. And when the Jews observed this they raised great cries to heaven so that even the nearby valleys resounded with them and brought an uncontrollable terror upon the army:
|
6:14 Յայնմ ժամանակի Բարձրեալն փառօք` մեծապատիւ ամենակա՛լ ճշմարիտն Աստուած երեւեցո՛յց զերեսս իւր. բաց նա զդրունս երկնից. ուստի եկին իջին երկու ահեղ փառաւորեալք աներեւոյթ հրեշտակք. զի ո՛չ ումեք ո՛չ երեւէին` բայց միայն Հրէիցն[99]:
|
6:14 Then the most glorious, almighty, and true God revealed his holy face and opened the heavenly gates, from which two glorious angels of fearful aspect descended, visible to all but the Jews:
|
6:15 Եւ հարան ՛ի դիմի թշնամեացն, եւ լցին զզօրսն խռովութեամբ, եւ լի՛ արարին ահիւ եւ դողութեամբ. եւ առ հասարակ զամենեսեան անշարժ կապեալ պատեալ պաշարեալ պահէին: Եւ թագաւորին իսկ գլխովին` սոսկացեալ դողացեալ քստմնեալ լինէին ոսկերք եւ մարմինքն. սաստն խռովութեան գազանութեանն` եւ սրտմտութիւն բարկութեանն անդէն յապո՛ւշ միտս եղծանէին: Եւ գազանքն անդէն յետս ՛ի վերայ վառեալ զօրացն յարձակէին, եւ զբազումս ՛ի նոցանէ առաթուր հարեալ անդէն առ ոտս իւրեանց սատակէին[100]:
|
6:15 They opposed the forces of the enemy and filled them with confusion and terror, binding them with immovable shackles.
Even the king began to shudder bodily, and he forgot his sullen insolence. The beasts turned back upon the armed forces following them and began trampling and destroying them:
|
6:16 ՛Ի նմին տեղւոջ վաղվաղակի թագաւորին բարկութիւնն ՛ի գութ յարտասուս վասն առաջին պնդութեան յամառութեան խստութեանն հարկանէր. զի իբրեւ լուաւ զգոչիւն բարբառոյն, եւ զմտաւ ած զկորուստն բազմաց, զայրացաւ` հարա՛ւ յարտասուս: Խօսել սկսաւ ընդ բարեկամսն լի՛ բարկութեամբ` եւ ասէ[101]:
|
6:16 Then the king' s anger was turned to pity and tears because of the things that he had devised beforehand. For when he heard the shouting and saw them all fallen headlong to destruction, he wept and angrily threatened his friends, saying:
|
6:17 Անցէք զանցէք ապաքէն, բռնացարուք, թագաւորել կամիք. եւ զիս իսկ ՛ի վերայ ամենայն երախտեաց, ՛ի մտաց խորհրդոց` ՛ի տէրութենէ առ հասարակ մերժե՛լ կամիք. գողացարուք աւադիկ զմիտս իմ խորհրդակա՛նքդ առաքինիք. եւ զինչ ո՛չ է օգուտ տէրութեան մերում, զա՛յն առնել տալ մենքենայիւք[102]:
|
6:17 You are committing treason and surpassing tyrants in cruelty; and even me, your benefactor, you are now attempting to deprive of dominion and life by secretly devising acts of no advantage to the kingdom:
|
6:18 Ո՞ է որ զհզօր զաշտարակդ հաւատարիմ սասանէ, զաւանդապահսդ ուխտից մերոց: Ո՞ է որ զսոսա յիւրաքանչի՛ւր տեղեաց բնակութենէ իբրեւ զգազա՛նս չարագործս յայս տեղի կապեալս կուտեալս պաշարեալս պահէ: Ո՞ է որ զսոսա որ իսկզբանէ ընդ մեզ միաբանութեամբ եւ արդարութեամբ քան զամենայն ազգս եւ ազինս ՛ի մէջ բազում պատերազմաց եւ խռովութեան ժամանակի, հաւանութիւն արդարութեան պահեալ, այսպիսի անօրէն չարաչար տանջանօք ածեալ կապեալ պատեալ պաշարեալ պահէ[103]:
|
6:18 Who is it that has taken each man from his home and senselessly gathered here those who faithfully have held the fortresses of our country? Who is it that has so lawlessly encompassed with outrageous treatment those who from the beginning differed from all nations in their goodwill toward us and often have accepted willingly the worst of human dangers:
|
6:19 Լուծէ՛ք արձակեցէ՛ք զանօրէն կապանսդ, յիւրաքանչիւր տեղիս խաղաղութեամբ յուղարկեցէ՛ք, զառաջին զեղեալ լլկութիւնսն ՛ի գրգութիւնս ողոքանաց. մխիթարեցէ՛ք զորդիսդ ամենակալի՛ Աստուծոյ երկնաւորի կենդանւոյ, որ ՛ի սկզբանն նախնեաց մինչեւ ցայսօր անարգե՛լ տէրութիւն եւ հաստատուն իրաւունք` տուեալ են մեզ: Եւ թագաւորն յա՛յսմ օրինակի զբանս իւր մերկանայր[104]:
|
6:19 Loose and untie their unjust bonds! Send them back to their homes in peace, begging pardon for your former actions! Release the sons of the almighty and living God of heaven, who from the time of our ancestors until now has granted an unimpeded and notable stability to our government." These then were the things he said:
|
6:20 Իսկ Հեբրայեցիքն վաղվաղակի յակա՛ն թօթափել, լուծեալք ՛ի կապանաց անտի, զամենակալ փրկիչ զսուրբն Աստուած իւրեանց օրհնէին. ա՛յն ինչ մազապուր ՛ի դրաց մահուանէ չհաւատալի զերծեալք[105]:
|
6:20 and the Jews, immediately released, praised their holy God and Savior, since they now had escaped death:
|
6:21 Իբրեւ զայն դիւրութիւն դիւրէր Հեբրայեցւոց` թագաւորն ինքն ՛ի ներքս ՛ի քաղաքն դառնայր, կոչե՛լ հրամայէր զմտից դպիրն` եւ ասէ. Հա՛պա, վաղվաղակի գինի՛ եւ նաշիհ, եւ որ զինչ պիտի յուրախութեան հանդերձ Հրէիցն մատուցանել զեւթն օր: Զի հրամայեցաւ նոցա ՛ի նմին տեղւոջ ուր համարեցան զեղեռնաւոր սատակումն անձանց իւրեանց կատարել, անդէն զայն եւթն օր փրկութեան ուրախութեամբ անցուցանէին[106]:
|
6:21 Then the king, when he had returned to the city, summoned the official in charge of the revenues and ordered him to provide to the Jews both wines and everything else needed for a festival of seven days, deciding that they should celebrate their rescue with all joyfulness in that same place in which they had expected to meet their destruction:
|
6:22 Յայնմ ժամանակի` որ յառա՛ջ մատնցո՛յց նախատանօք եկեալ հասեալ ՛ի մահ, մա՛նաւանդ թէ մտեալ իսկ էին ընդ դրունս դժոխոց. փոխանակ դա՛ռն այնր օրահասին` խնճո՛յս ուրախութեան կացուցեալ ՛ի փրկութեան տեղւոջն, ուր սատակմանն եւ վհին ակն ունէին: Բազմականս բազմականս բաշխեալ լի՛ ուրախութեամբ յիւրաքանչիւր կողմանս բաժանէին[107]:
|
6:22 Accordingly those disgracefully treated and near to death, or rather, who stood at its gates, arranged for a banquet of deliverance instead of a bitter and lamentable death, and full of joy they apportioned to celebrants the place which had been prepared for their destruction and burial:
|
6:23 Եւ փոխանակ արտասուալից ողբոցն, ե՛րգս առեալ ՛ի ձայն օրհնութեան հայրենի բարբառովն զնշանագործ փրկիչն զԱստուած օրհնէին: Զլալիւն եւ զհեծեծութիւն ՛ի բա՛ց մերժեցին. պա՛ր առեալ ուրախութեան խաղաղութեան ցնծութեան նշան կանգնէին[108]:
|
6:23 They ceased their chanting of dirges and took up the song of their fathers, praising God, their Savior and worker of wonders. Putting an end to all mourning and wailing, they formed choruses as a sign of peaceful joy:
|
6:24 Սո՛յն օրինակ եւ թագաւորն վասն նոցա ՛ի մեծի՛ տաճարին ժա՛մ տուեալ ուրախութեամբ բազմաւ զկոչնականսն հրամայէր ՛ի ներքս կոչել, անպակաս բերանով յերկինս հայեցեալ, բազմապատիկ ՛ի վերայ յանկարծակի սքանչելի փրկութեան ժողովրդեանն զԱստուած ՛ի վե՛ր օրհնէին: Եւ որ յառաջն ՛ի սատակումն գազանագէշ հաւակերի զժողովուրդն նուիրէին խնդութեամբ, յոգւո՛ց ելանէին ամօթ եւ վնաս յանձին կալեալ. եւ զհրաշո՛ւնչ բարկութիւնն իւրեանց շիջուցեալ, ցնծութեամբ զուրախութիւն զուարթացուցանէին[109]:
|
6:24 Likewise also the king, after convening a great banquet to celebrate these events, gave thanks to heaven unceasingly and lavishly for the unexpected rescue which he had experienced. And those who had previously believed that the Jews would be destroyed and become food for birds, and had joyfully registered them, groaned as they themselves were overcome by disgrace, and their fire- breathing boldness was ignominiously quenched:
|
6:25 Իսկ Հրէայքն որպէս ասացաք յառաջագոյն` պա՛րս ուրախութեան կազմեալ զեւթնօրեայ ժամանակն զուարթութեամբ ցնծութեամբ օրհնէին զԱստուած: ՛Ի հաւասար միաբանութենէ[110]:
|
6:25 But the Jews, when they had arranged the aforementioned choral group, as we have said before, passed the time in feasting to the accompaniment of joyous thanksgiving and psalms:
|
6:26 օրէնս դնէին յամենայն տեղիս բնակութեան իւրեանց` ածե՛լ զաւուրսն զայն ուրախութեան. ո՛չ վասն հպարտութեան, եւ ո՛չ վասն որկորստութեան, այլ վասն գոհութեան եւ փրկութեան զոր արա՛ր ընդ նոսա Աստուած[111]:
|
6:26 And when they had ordained a public rite for these things in their whole community and for their descendants, they instituted the observance of the aforesaid days as a festival, not for drinking and gluttony, but because of the deliverance that had come to them through God:
|
6:27 Կարգեցին խառնել զաւուրսն զայնս ՛ի տօնս տարեկանաց իւրեանց. եւ ապա խնդրեցին ՛ի թագաւորէ՛ անտի արձակել զինքեանս յիւրաքանչիւր տեղիս: Յաշխարհահամար խառնէին ՛ի հինգերորդ քսաներորդ Պաքոնայ, մինչեւ ՛ի չորրորդն Եպիփայ` աւուրս քառասուն[112]:
|
6:27 Then they petitioned the king, asking for dismissal to their homes. So their registration was carried out from the twenty- fifth of Pachon to the fourth of Epeiph, for forty days:
|
6:28 Դարձեալ հրամա՛ն եւս արարին ՛ի տեղւոջն առնել զե՛լս եւ զծախս ՛ի հինգերորդէ անտի Եպիփայ մինչեւ յօր երրորդ ամսոյ աւուրցն, յորում մեծապէս փառաւորեցո՛յց Աստուած զողորմութիւն իւր, եւ փրկեաց զնոսա անարատս առ հասարակ. եւ ա՛յնպէս ուրախ լինէին ՛ի հրամանէ թագաւորին[113]:
|
6:28 and their destruction was set for the fifth to the seventh of Epeiph, the three days on which the Lord of all most gloriously revealed his mercy and rescued them all together and unharmed:
|
6:29 Զի հրամայեալ էր տալ զամենայն հանդերձանս զուրախութեան, մինչեւ յօրն չորեքտասաներորդ, յորում գտին զվճիռ արձակելոյն իւրեանց: Յա՛նձն առ թագաւորն. հրամա՛ն ետ տալ հրովարտակս ՛ի քաղաքս քաղաքս` առ զօրավար զօրավար օրինակ զա՛յս[114]:
|
6:29 Then they feasted, provided with everything by the king, until the fourteenth day, on which also they made the petition for their dismissal. The king granted their request at once and wrote the following letter for them to the generals in the cities, magnanimously expressing his concern:
|