9:1 Ընդ այն ժամանակս դէ՛պ եղեւ դառնալ Անտիոքայ մեծաւ անարգանօք ՛ի կողմանցն Պարսից. քանզի էր երթեալ նա ՛ի քաղաքն ՛ի բո՛ւն նոցա, խորհեցաւ ձեռն արկանել զգանձիւն. եւ թէ հնարեսցի զքաղա՛քն իսկ աւերել ջանայր: Իբրեւ զա՛յն զգացին զօրք քաղաքին, առ հասարակ ՛ի զէնս իւրեանց ընթացան. եւ զա՛յն որ մեծաւ սաստկութեամբ ՛ի վերայ երթեալ էր. անարժա՛ն կորակո՛ր յանձանց ՛ի բա՛ց մերժէին[199]:
|
9:1 1. Now about that time it befell that Antiochus had returned in disorder from the region of Persia.
9:1 About that time came Antiochus with dishonour out of the country of Persia: |
9:2 Իբրեւ չո՛ւ առնէր խաղայր գնայր ամօթալից Անտիոքոս ՛ի կողմանցն Պարսից, գայր հասանէր ՛ի կողմանս Եկբատանայ. ա՛զդ լինէր նմա որ ինչ անցք անցեալ էին ընդ նա:
|
9:2 2. For he had entered into the city called Persepolis, and he assayed to rob a temple and to hold down the city. Whereupon there was an onset of the multitudes, and turned to make defence with arms; and it came to pass that Antiochus was put to flight by the people of the country and broke up his camp with disgrace.
9:2 For he had entered the city called Persepolis, and went about to rob the temple, and to hold the city; whereupon the multitude running to defend themselves with their weapons put them to flight; and so it happened, that Antiochus being put to flight of the inhabitants returned with shame: |
9:3 Զմտաւ ածէր զստահակութիւն քաղաքացւոցն որ զնա ՛ի փախո՛ւստ դարձուցին[200]:
|
9:3 3. And while he was at Ecbatana, news was brought him what had happened unto Nicanor and the forces of Timotheus.
9:3 Now when he came to Ecbatane, news was brought him what had happened unto Nicanor and Timotheus: |
9:4 Լցեա՛լ սրտմտութեամբ` զերկոցունց կողմանցն զմտաւ ածէր յԵրուսաղեմացիս անդ յագեցուցանել զսրտմտութիւն բարկութեան իւրոյ. վասն այսորիկ հրամա՛ն տայր կառավարին, ստէ՛պ տագնապաւ անդադար տայր վարել. միտ եդեալ ճանապարհին: Զայն ինչ ո՛չ ածէր զմտաւ, թէ յերկնից իրաւունք ինչ ո՛չ երթային. բայց ինքն մեծամեծս փքայր ՛ի հպարտութիւն ամբարտաւանութեան իւրոյ, եւ ասէր անմարդի՛ զԵրուսաղէմ Հրէից հասուցանել[201]:
|
9:4 4. And being lifted up by his passion he thought to make the Jews suffer even for the evil-doing of those that had put him to rout. Wherefore, the judgement from heaven even now accompanying him, he gave order to his charioteer to drive without ceasing and despatch the journey; for thus he arrogantly spake: I will make Jerusalem a common graveyard of Jews, when I come there.
9:4 Then swelling with anger. he thought to avenge upon the Jews the disgrace done unto him by those that made him flee. Therefore commanded he his chariotman to drive without ceasing, and to dispatch the journey, the judgment of GOd now following him. For he had spoken proudly in this sort, That he would come to Jerusalem and make it a common burying place of the Jew s: |
9:5 Իսկ ամենակալ Բարձրեալն Տէր Աստուած Իսրայէլի եհար զնա աներեւոյթ հարուածովք. ա՛յն ինչ բանքն ՛ի բերան նորա էին, ցա՛ւք սաստիկք եւ անհնարին ոսկերաց ՛ի վերայ հասանէին, եւ դառնութեան խիթք ՛ի փո՛ր անկանէին[202]:
|
9:5 5. But the All-seeing Lord, the God of Israel, smote him with a fatal and invisible stroke; and as soon as he had ceased speaking this word, an incurable pain of the bowels seized him, and bitter torments of the inner parts;
9:5 But the Lord Almighty, the God of Isreal, smote him with an incurable and invisible plague: or as soon as he had spoken these words, a pain of the bowels that was remediless came upon him, and sore torments of the inner parts: |
9:6 Կարի՛ յիրաւունս. զի որ բազում նորանոր չարաչար ցաւս յայլոց մարմինս տանջանօք հասուցանէր, նոյն սաստկութեան ցաւք զնովաւ անկեալ պաշարեալ պահէին:
|
9:6 6. and that most justly, for he had tormented other men’s bowels with many and strange sufferings.
9:6 And that most justly: for he had tormented other men' s bowels with many and strange torments: |
9:7 Սակայն եւ այնպէս ո՛չ կասէր ՛ի հպարտութենէ անտի, այլ առաւել բորբոքէր ամբարտաւանութեամբ բարկութեամբ ՛ի վերայ Հեբրայեցւոց. ստիպէ՛ր ճեպել ՛ի ճանապարհ, մինչ դէ՛պ եղեւ նմա անկանել ՛ի կառաց անտի` մինչդեռ գայր նա տագնապաւ: Ա՛նդ անկանէր ՛ի չարաչա՛ր տանջանս. զի ամենայն ոսկերքն առ հասարակ խորտակէին[203]:
|
9:7 7. But he in no wise ceased from his rude insolence; nay, still more was he filled with arrogancy, breathing fire in his passion against the Jews, and commanding to haste the journey. But it came to pass moreover that he fell from his chariot as it rushed along, and having a grievous fall was racked in all the members of his body.
9:7 Howbeit he nothing at all ceased from his bragging, but still was filled with pride, breathing out fire in his rage against the Jews, and commanding to haste the journey: but it came to pass that he fell down from his chariot, carried violently; so that having a sore fall, all the members of his body were much pained: |
9:8 Եւ այն` որ ա՛յնինչ կամէր ՛ի վերայ ալեաց ծովու սաստել վասն անօրէն հպարտութեանն, եւ զվերին լերանցն ներքի՛ն առնել, եւ զներքին վերի՛ն. զնա ինքն յերկիր հողեալ, շալակա՛ւ շրջեցուցանէին. յայտնապէս Աստուծոյ զօրութեանցն երեւեցելոց[204]:
|
9:8 8. And he that but now supposed himself to have the waves of the sea at his bidding, so vainglorious was he beyond the condition of a man, and that thought to weigh the heights of the mountains in a balance, was now brought to the ground and carried in a litter, shewing unto all that the power was manifestly God’s;
9:8 And thus he that a little afore thought he might command the waves of the sea, ( so proud was he beyond the condition of man) and weigh the high mountains in a balance, was now cast on the ground, and carried in an horselitter, shewing forth unto all the manifest power of God: |
9:9 Մինչեւ յաչա՛ց անտի անօրինին եռանդն որդանց բղխեալ սորսորել. եւ կենդանութեամբ իւրով ախտին ցաւոց զանդամսն ՛ի միմեանց յօշել: Եւ ՛ի նեխո՛յն հոտոյ զօրացն ամենայնի նեղել տագնապաւ:
|
9:9 9. so that out of the body of the impious man worms swarmed, and while he was still living in anguish and pains, his flesh fell off, and by reason of the stench all the army turned with loathing from his corruption.
9:9 So that the worms rose up out of the body of this wicked man, and whiles he lived in sorrow and pain, his flesh fell away, and the filthiness of his smell was noisome to all his army: |
9:10 Եւ որ յառաջն հպարտացեալ մտօք զաստեղս երկնից ամփոփե՛լ համարէր, այսր անդր շրջշրջել ո՛չոք կարէր վասն նեխոյն հոտոյ տագնապի[205]:
|
9:10 10. And the man that a little afore supposed himself to touch the stars of heaven, no one could endure to carry for his intolerable stench.
9:10 And the man, that thought a little afore he could reach to the stars of heaven, no man could endure to carry for his intolerable stink: |
9:11 Յայնմ վայրի սկսաւ բեկանել ՛ի հպարտ յամբարտաւան խստութենէ անտի, եւ ՛ի միտս իւր իջանէր առ տանջանացն Աստուծոյ. միով միով ցաւօք ՛ի վերայ հարեալ մարմնոյն զայրացելոյ[206]:
|
9:11 11. Hereupon therefore he began in great part to cease from his arrogancy, being broken and to come to knowledge under the scourge of God, his pains increasing every moment.
9:11 Here therefore, being plagued, he began to leave off his great pride, and to come to the knowledge of himself by the scourge of God, his pain increasing every moment: |
9:12 զի եւ ինքն իսկ ո՛չ կարէր ժո՛յժ ունել ՛ի նեխոյ հոտո՛յ անտի: Սկսաւ ա՛յսպէս խօսել. Պա՛րտ եւ պատշա՛ճ է հնազանդ լինել Տեառն Աստուծոյ, եւ մի՛ ՛ի մարմինս մահկանացուս աստուածակե՛րպ օրինակ բարձրանալ[207]:
|
9:12 12. And when he himself could not abide his own smell, he said these words: It is right to be subject unto God, and that one who is mortal should not be minded arrogantly.
9:12 And when he himself could not abide his own smell, he said these words, It is meet to be subject unto God, and that a man that is mortal should not proudly think of himself if he were God: |
9:13 Աղաչէ՛ր, ո՛ւխտս դնէր առ ա՛յն որ չէ՛ր նմա ողորմելոց[208]:
|
9:13 13. And the vile man vowed unto the sovereign Lord, who now no more would have pity upon him, saying on this wise:
9:13 This wicked person vowed also unto the Lord, who now no more would have mercy upon him, saying thus: |
9:14 Վասն զսուրբ քաղաքն հարթ յատա՛կ եւ անմարդի՛ կացուցանել, զայն մարդաշա՛տ եւ ազատ ցուցանել[209]:
|
9:14 14. that the holy city, to the which he was going in haste, to lay it even with the ground and to make it a common graveyard, he would declare free;
9:14 That the holy city ( to the which he was going in haste to lay it even with the ground, and to make it a common buryingplace,) he would set at liberty: |
9:15 ԶՀեբրայեցիսն որոց սպառնայր` ո՛չ պատանաց եւ ո՛չ թաղելոյ արժանի առնել, այլ կանամբք եւ մանկտւով ՛ի հաւակերի՛ դնել գազանաբե՛կս արարեալ, զնոսա քաղաքակի՛ցս իւր` հաւասա՛րս Աթենացւոց գրով մուրհակօք կացուցանել[210]:
|
9:15 15. and as touching the Jews, whom he had decided not even to count worthy of burial, but to cast them out to the beasts with their infants, for the birds to devour, he would make them all equal to citizens of Athens;
9:15 And as touching the Jews, whom he had judged not worthy so much as to be buried, but to be cast out with their children to be devoured of the fowls and wild beasts, he would make them all equals to the citizens of Athens: |
9:16 Եւ զտաճարն սուրբ` զոր յառաջ սպառնայր կապո՛ւտ կողոպո՛ւտ թողուլ, գեղեցի՛կ պատարագօք զարդարեցից. եւ զզարդ եւ զսպաս տաճարին որ յառաջ անտի տարեալ իցէ, բազմապատի՛կ անդրէն դարձուցանել. եւ զկարգս մտից պիտոյ պատարագաց յարքունո՛ւստ լնուլ[211]:
|
9:16 16. and the holy sanctuary, which before he had spoiled, he would adorn with goodliest offerings, and would restore all the sacred vessels many times multiplied, and out of his own revenues would defray the charges that were required for the sacrifices;
9:16 And the holy temple, which before he had spoiled, he would garnish with goodly gifts, and restore all the holy vessels with many more, and out of his own revenue defray the charges belonging to the sacrifices: |
9:17 Եւ ՛ի վերայ այսր ամենայնի Հեբրայեցի՛ եւս լինել. եւ յամենայն մարդաշէն տեղիս հասանել պատմե՛լ զզօրութիւն մեծութեանցն Աստուծոյ:
|
9:17 17. and, beside all this, that he would become a Jew, and would visit every inhabited place, publishing abroad the might of God.
9:17 Yea, and that also he would become a Jew himself, and go through all the world that was inhabited, and declare the power of God: |
9:18 Իբրեւ ո՛չինչ էր հնա՛ր ցաւոցն դադարել, զի հասեա՛լ էր ՛ի վերայ նորա պատուհասն ՛ի Տեառնէ արդա՛ր դատաստանաւ. իբրեւ ակն ինչ ո՛չ կալաւ այնուհետեւ ապրելոյ իւրոյ. հրովարտա՛կս առնէր առ Եբրայեցիսն մեծա՛ւ խոնարհութեամբ` օրինակաւս այսուիկ[212]:
|
9:18 18. But when his sufferings did in no wise cease, for the judgement of God had come upon him in righteousness, having given up all hope of himself, he wrote unto the Jews the letter written below, having the nature of a supplication, to this effect:
9:18 But for all this his pains would not cease: for the just judgment of God was come upon him: therefore despairing of his health, he wrote unto the Jews the letter underwritten, containing the form of a supplication, after this manner: |
9:19 Առ քա՛ղցր Հեբրայեցիս. առ ընկերս եղբարս քաղաքակիցս, ողջո՛յն յոյժ[213]:
|
9:19 19. To the worthy Jews, his fellow-citizens, Antiochus, king and general, wisheth much joy and health and prosperity.
9:19 Antiochus, king and governor, to the good Jews his citizens wisheth much joy, health, and prosperity: |
9:20 Շնո՛րհ յոյժ ունիմ վասն ձեր յԱստուծոյ:
|
9:20 20. May ye and your children fare well; and your affairs shall be to your mind. Having my hope in heaven,
9:20 If ye and your children fare well, and your affairs be to your contentment, I give very great thanks to God, having my hope in heaven: |
9:21 Եւ ես ՛ի տկարութեան իմում յանհնարին հիւանդութեան մեծա՛ւ գթով յիշեցի զձեզ: Դարձեա՛լ եմ ես ՛ի կողմանց Պարսից, եւ անկայ ՛ի հիւանդութիւն դժուարին. եւ այսպէս լա՛ւ համարեցայ ՛ի մտի իմում վասն օգտի հասարակաց եւ շինութեան[214]:
|
9:21 21. I remembered with affection your honour and good will Returning out of the region of Persia, and being taken with a noisome sickness, I deemed it necessary to take thought for the common safety of all,
9:21 As for me, I was weak, or else I would have remembered kindly your honour and good will returning out of Persia, and being taken with a grievous disease, I thought it necessary to care for the common safety of all: |
9:22 Եւ իմ` ո՛չ եթէ յո՛յս ինչ հատեալ է վասն կենաց, այլ ա՛կն ունիմ ապրել ՛ի դժուարին հիւանդութենէ աստի:
|
9:22 22. not despairing of myself, but having great hope to escape from the sickness.
9:22 Not distrusting mine health, but having great hope to escape this sickness: |
9:23 Բայց եւ յա՛յն վայր հայեցայ, եթէ հայրն ՛ի ժամանակի յորում վերակողմն կողման չուեալ գնացեալ երթայր` ցո՛յց նա զփոխանակն իւր[215]:
|
9:23 23. But considering that my father also, at what time he led an army into the upper country, appointed his successor,
9:23 But considering that even my father, at what time he led an army into the high countries. appointed a successor: |
9:24 զի եթէ որ ինչ անցք անցցեն ընդ նա, կամ համբաւ ինչ դժուարին եկեսցէ` գիտիցե՛ն ում պահեալ կայ` եւ յա՛նձն է տեղին, եւ մի՛ խռովեսցին:
|
9:24 24. to the end that, if anything fell out contrary to expectation, or if any unwelcome tidings were brought, they in the country, knowing to whom the state had been left, might not be troubled;
9:24 To the end that, if any thing fell out contrary to expectation, or if any tidings were brought that were grievous, they of the land, knowing to whom the state was left, might not be troubled: |
9:25 Եւ թո՛ղ զայս` հայեցայ ես շուրջ զմեւք ՛ի մերձաւորս արքայութեան մերոյ, եւ որ շուրջ զմեւք` ընդ ակամբ հայէին ՛ի մեզ. յա՛յտ արարի ես զորդի իմ զԱնտիոքոս ՛ի տեղի իմ թագաւորութեան. զոր բազում անգամ արդեւք իբրեւ չո՛ւ արարեալ իմ գնայի, ՛ի վերին կողմանս երթանայի. բազմա՛ց ումեք ՛ի ձէնջ յանձն արարեալ` եւ ՛ի ձեռն եդեա՛լ երթայի: Այլ ես` եւ առ նոսա գրեցի պատճէնիւդ այդուիկ, զոր առ ձեզդ ՛ի ներքոյ գրեցի[216]:
|
9:25 25. and, beside all this, observing how that the princes that are borderers and neighbours unto my kingdom watch opportunities, and look for the future event, I have appointed my son Antiochus king, whom I often committed and commended to most of you, when I was hastening unto the upper provinces; and I have written to him what is written below.
9:25 Again, considering how that the princes that are borderers and neighbours unto my kingdom wait for opportunities, and expect what shall be the event. I have appointed my son Antiochus king, whom I often committed and commended unto many of you, when I went up into the high provinces; to whom I have written as followeth: |
9:26 Արդ աղաչե՛մ զձեզ` յիշե՛լ ձեզ զերախտիսն զառ հասարակ բարեացն. եւ սէր օգուտ առ իւրաքանչիւր` պահել ընդ իս զհաւանութիւն միաբանութեան` եւ առ որդիդ իմ[217]:
|
9:26 26. I exhort you therefore and beseech you, having in your remembrance the benefits done to you in common and severally, to preserve each of you your present good will toward me and my son.
9:26 Therefore I pray and request you to remember the benefits that I have done unto you generally, and in special, and that every man will be still faithful to me and my son: |
9:27 զի զայս ինչ հաստատեա՛լ հաւատացեալ գիտեմ, թէ քաղցրագոյն մարդասիրագոյն եւս յանկիցէ՛ ՛ի ձեզ` զիմոց բարուց զկնի՛ հայեցեալ[218]:
|
9:27 27. For I am persuaded that he in gentleness and kindness will follow my purpose and treat you with indulgence.
9:27 For I am persuaded that he understanding my mind will favourably and graciously yield to your desires: |
9:28 Եւ մարդախոշո՛շն` անօրէն հայհոյիչն, զա՛յս օրինակ անկեալ կործանեալ սատակամա՛հ լինէր, յօտար լերինս չարաչար տանջանօք զոր ընդ այլս անցոյց` կարճէր ՛ի կենաց անտի:
|
9:28 28. So the murderer and blasphemer, having endured the sorest sufferings, even as he had dealt with other men, ended his life among the mountains by a most piteous fate in a strange land.
9:28 Thus the murderer and blasphemer having suffered most grievously, as he entreated other men, so died he a miserable death in a strange country in the mountains: |
9:29 Իսկ Փիլիպպոս դայեկորդի իւր որ առեալ տանէր զմարմին նորա` երկեա՛ւ յորդւոյ անտի. առ Պտղոմէո՛ս յերկիրն Եգիպտացւոց հատուածով փախստեա՛յ լինէր[219]:
|
9:29 29. And Philip his foster-brother conveyed the body and then, fearing the son of Antiochus, he betook himself to Ptolemy Philometor in Egypt. 9:29 And Philip, that was brought up with him, carried away his body, who also fearing the son of Antiochus went into Egypt to Ptolemeus Philometor: |